Badania wyodrębniły kilka istotnych czynników ochronnych, które mogą zapobiegać występowaniu problemu nadużywania Internetu u dzieci i młodzieży.

Należą do nich:

• wsparcie ze strony rodziny, rówieśników i nauczycieli,

• prowadzenie przez rodziców rozmów z dzieckiem na temat bezpieczeństwa w Internecie,
• zainteresowanie rodzica aktywnością dziecka on-line,

• regularne poświęcanie przez dziecko czasu na hobby niezwiązane z Internetem.

Warto zwrócić szczególną uwagę na rolę rodziców w kształtowaniu właściwych nawyków korzystania z mediów cyfrowych oraz na to, jakie kroki mogą oni podjąć, aby Internet stał się narzędziem wspomagającym rozwój młodej osoby.

Jak regulować wykorzystanie technologii przez wszystkich członków rodziny?

Rodzice mogą regulować korzystanie z nowych technologii przez wszystkich członków rodziny. W tym celu zachęca się ich do uporządkowania korzystania z urządzeń ekranowych za pomocą zestawu reguł, które wyznaczą granice i ramy użytkowania sieci w domu. Zbiór tych reguł można nazwać Domowymi Zasadami Ekranowymi. Jest kilka ważnych kwestii, na które warto zwrócić uwagę podczas tworzenia Domowych Zasad Ekranowych.:

Limity czasu korzystania z urządzeń ekranowych

Korzystanie z urządzeń ekranowych wpływa na inne aktywności, w tym na realizację obowiązków dnia codziennego. Dlatego ważne jest określenie ram czasowych używania ich przez członków rodziny. W przypadku dzieci dobrze jest ustalić odpowiednie dla wieku limity czasowe. Nie zaleca się udostępniania urządzeń ekranowych dzieciom do 2 roku życia, gdyż nie wspierają one rozwoju najważniejszych umiejętności. Czas korzystania z urządzeń ekranowych przez dzieci w wieku od 2 do 5 roku życia nie powinien przekraczać godziny dziennie. Aktywność on-line małego dziecka wymaga obecności rodzica, który będzie czuwał nad tym, co dzieje się na ekranie.

W przypadku dzieci starszych, od 6 do 12 roku życia, czas korzystania z urządzeń ekranowych może wynosić do dwóch godzin dziennie. Rodzic powinien też nadzorować treści on-line, z którymi ma kontakt dziecko. Przyjmuje się, że dla nastolatków czas korzystania z urządzeń ekranowych, który nie wpływa na inne aktywności, to około dwóch godzin dziennie.

Dbanie o zróżnicowanie aktywności dnia codziennego

Do prawidłowego rozwoju dziecko potrzebuje zróżnicowanych aktywności, które wpływają na rozwój kluczowych umiejętności. Bardzo ważna jest aktywność fizyczna, która wspiera nie tylko rozwój fizyczny, lecz także rozwój układu nerwowego. Warto zarezerwować odpowiedni czas na aktywność fizyczną dzieci w ciągu dnia. Maluchy (do 2 roku życia) potrzebują przynajmniej trzech godzin aktywności fizycznej w ciągu dnia, natomiast dzieci starsze – minimum godzinę dziennie. Dzieciństwo to czas, w którym najważniejszą rolę odgrywają relacje z rodzicami czy opiekunami. Dlatego ważne jest zaplanowanie wspólnych aktywności, które będą wzmacniać i pogłębiać nasze więzi oraz stwarzać okazję do rozmów. Warto umożliwić dziecku uczestnictwo w zajęciach pozaszkolnych.

Stworzenie odpowiednich warunków dla odpoczynku

Człowiek, aby zachować zdrowie i dobrze się rozwijać, potrzebuje odpowiedniej ilości i jakości odpoczynku. Dlatego bardzo ważny jest sen, który służy m.in. regeneracji układu nerwowego. W zależności od wieku dzieci potrzebują:

• od minimum 8 godzin snu na dobę w przypadku nastolatków

• do ok. 17 godzin snu na dobę w przypadku maluchów do 2 roku życia (wliczając drzemki).

Nie zaleca się korzystania z urządzeń ekranowych przynajmniej godzinę przed snem, gdyż światło płynące ze smartfonów, tabletów zaburza wydzielanie melatoniny – hormonu, który jest potrzebny do zaśnięcia i dobrego, regenerującego snu. Korzystając wieczorem z ekranów, warto zmniejszyć ich jasność, a także zadbać, aby dzieci nie miały kontaktu ze szkodliwymi treściami oraz dużą liczbą bodźców.

Rodzinne strefy bez ekranów

W życiu codziennym warto zadbać o rodzinne strefy bez ekranów, w których urządzenia nie będą utrudniały wzajemnych relacji. Korzystanie z urządzeń ekranowych podczas posiłków może osłabiać więzi rodzinne oraz prowadzić do niezdrowych nawyków żywieniowych. Ważny jest wspólny czas z rodziną, gdy wszyscy jej członkowie są razem i nie korzystają z urządzeń elektronicznych. Można go wypełnić rozmową lub innymi, atrakcyjnymi dla wszystkich aktywnościami.

Ustalenie aktywności bez ekranów

Warto uwzględnić również aktywności, w czasie których korzystanie z ekranów może negatywnie wpływać na bezpieczeństwo, zdrowie czy jakość wykonywania zadań. Dobrze jest zrezygnować z ekranów po przebudzeniu, przy przechodzeniu przez ulicę, podczas podróży samochodem (z wyjątkiem długich wypraw). Warto zadbać o to, aby korzystanie z urządzeń ekranowych nie było jedynym sposobem na nudę. 

Zachęca się również do rezygnacji z nich podczas odrabiania pracy domowej czy podczas szkolnej nauki.
Sprawowanie kontroli rodzicielskiej

Towarzyszenie dziecku w różnych aktywnościach on-line umożliwia ochronę przed zagrożeniami i uczenie właściwych zachowań. Przy sprawowaniu kontroli rodzicielskiej rodzice mogą skorzystać z aplikacji, które ograniczają dostęp do określonych treści i programów oraz pomagają zachować limity czasowe korzystania z urządzeń.

Wartość edukacyjna aktywności dziecka on-line

Rodzice mogą zadbać o to, aby aktywności dziecka w sieci miały wartość edukacyjną. Warto wspierać te, które przyczyniają się do rozwoju osobistego i społecznego oraz rozwijania zainteresowań. Rodzic może czuwać nad tym, aby dziecko korzystało tylko z treści, aplikacji czy gier, które są dostosowane do jego wieku. Może również rozmawiać z nim na temat bezpieczeństwa on-line oraz uczulać je na zagrożenia związane z korzystaniem z nowych technologii.

Zasady w czasie pandemii

Kwarantanna, która aktualnie wszystkich obowiązuje jest czasem wyjątkowym, mającym wpływ na funkcjonowanie wszystkich członków rodziny. To duża zmiana nawyków i stylu życia, która może być szczególnie odczuwalna przez dzieci. Na pozór są one w dobrej sytuacji, przebywając w domach z rodzeństwem i rodzicami. Być może wyrażają radość z tego, że nie muszą chodzić do szkoły czy przedszkola. Jednak kwarantanna wiąże się z wieloma ograniczeniami, które mogą być dotkliwe dla najmłodszych. Izolacja od grupy rówieśniczej, innych członków rodziny, brak zajęć dodatkowych oraz możliwości spędzania czasu wolnego na powietrzu mogą powodować napięcia i trudne emocje. Z drugiej strony duża ilość czasu w domu wymaga jego zagospodarowania. W świecie on-line można znaleźć zarówno treści edukacyjne, jak i służące rozrywce oraz kreatywnemu spędzaniu wolnego czasu.

Jeśli w domu ustanowione są limity czasu na korzystanie z ekranów to — ze względu na trudną sytuację epidemiczną — można rozważyć warunkowe wydłużenie chwili z telefonem czy komputerem, pamiętając jednocześnie o zachowaniu rodzinnego czasu wolnego od ekranów oraz równowagi pomiędzy czasem spędzonym on-line i offline. Dobrym rozwiązaniem wydaje się być umożliwienie dzieciom podtrzymywania kontaktów z bliskimi i przyjaciółmi nawet poprzez Internet. Różnorodność aplikacji umożliwiających rozmowy audio-wideo ułatwia taką formę komunikacji i może złagodzić skutki izolacji, której doświadcza dziecko. Badania potwierdzają, że urządzenia ekranowe używane do kontaktu z ważnymi osobami wspierają rozwój relacji, dlatego nie ma przeciwwskazań do przeprowadzania rozmów czy wideo-czatów z rodziną, krewnymi oraz przyjaciółmi. Warto pamiętać, że aktywność on-line małego dziecka wymaga obecności rodzica, który będzie czuwał nad tym, co dzieje się na ekranie, także w trakcie wideo-czatów. W tej sytuacji szczególnie warto zadbać o to, aby dziecko miało dostęp do treści, które są dostosowane do jego wieku i mają wartość edukacyjną. U nastolatków pojawia się duża potrzeba samodzielności, która wpływa na dążenie do bycia poza zasięgiem rodziców, również on-line. Dobrze jest interesować się tym, jak nastolatek spędza czas w sieci. Warto zachęcać go do dzielenia się swoimi wątpliwościami z bliskimi oraz pokazywać, jak kreatywnie może korzystać z nowych technologii.

Opracowała: Marta Wojtas, Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę